Rozprawiamy się z kolejną zagadką przyrodniczą!
Dlaczego kameleon zmienia kolor? Wydawałoby się to oczywiste: bo dotknął lub stanął na tle czegoś w innym kolorze i chce się dopasować swoją barwą do otoczenia. W końcu kameleon uchodzi za mistrza kamuflażu, prawda? A jednak nieprawda!
Kameleony całe są niezwykłe: fikuśne kształty fałdów skóry na ciele, pokraczny, powolny chód, język jak sprężynka, palce jak obcęgi, zabawne oczy, którymi mogą poruszać niezależnie, a w końcu zdolność do szybkiej zmiany koloru skóry. Te wszystkie cechy są warte szerszego opisania, ale opowiem Wam o nich na przykładzie konkretnego gatunku już niedługo. Dzisiaj zajmiemy się chyba najbardziej frapującą ludzi kwestią dotyczącą kameleonów: zmianą koloru.
Prawdziwy kolor kameleona jest dostosowany do środowiska, w jakim przebywa
Kamuflaż doskonały?
Przyjęło się, że kameleon zmienia kolor, aby upodobnić się do tego, co znajduje się wokół niego. Jest to mit powielany zupełnie bezrefleksyjnie, jako oczywistość, bo takie tłumaczenie pamiętam z prostych filmów animowanych, które oglądałam jako dziecko. A jest to nieporozumienie niemal na miarę jeża z jabłkiem na grzbiecie!
Powody zmiany barw u kameleona są kompletnie inne, ale wiecie, co? Jeśli ktoś Was zapyta, czy kameleon zmienia ubarwienie, żeby się zamaskować, możecie odpowiedzieć, że… tak! Ale musicie podkreślić, że pod warunkiem zmiany koloru na jego podstawowy. Czyli w procesie odwrotnym niż ten, o którym wszyscy myślą.
Każdy gatunek kameleona ma właściwy sobie, konkretny kolor podstawowy, ewentualnie z jakimiś urozmaiceniami. W zależności od środowiska, w jakim dany gatunek żyje, może to być na przykład kolor zielony, brązowy czy beżowy, a i sam kameleon może mieć rozmaite narośle na grzbiecie czy wokół głowy – wszystko w imię mimetyzmu, czyli umiejętności wizualnego stopienia się z otoczeniem. I tak kameleony żyjące w dżungli są zielone i niektóre z nich dzięki wypustkom na ich ciele mogą przypominać liście, a te występujące w rejonach pustynnych będą beżowe, żeby ukryć się na tle piasku.
Można zatem uznać, że kameleon dostosowuje się kolorem do otoczenia, kiedy wraca do naturalnej barwy swojej skóry. 😉
Jest tu jednak jeszcze jeden haczyk – to wciąż nie jest w pełni bazowy kolor kameleona. Taki całkiem podstawowy możemy zauważyć wtedy, kiedy zwierzę śpi. W tym czasie jego kolor wydaje się być lekko wyblakły, jakby zamglony, ponieważ śpiący gad nie kontroluje swojego wybarwienia. Na świadomce kameleon zawsze jest w jakiś sposób bardziej lub mniej wybarwiony: jeśli neutralnie, to po prostu ma intensywniejszy ten kolor bazowy, jeśli intencjonalnie go zmienia – może mieć zupełnie inny.
Jest w sumie jeszcze jeden haczyk. Istnieje kameleon, który faktycznie używa zmiany barw do kamuflażu. To Bradypodion taeniabronchum, który dzięki zmianie ubarwienia ukrywa się przed drapieżnikami. Przeprowadzono badanie naukowe na jego temat i wyniki są na tyle interesujące, że niedługo opowiem Wam o tym gatunku oraz o badaniu w odrębnym artykule.
Im ciemniejszy kolor przybiera kameleon, tym bardziej jest zestresowany
To po co te kolory?
Kameleony nie zmieniają barw, żeby się zamaskować, poza przypadkiem tego wspomnianego wyżej gatunku. Teraz skupmy się na głównych rolach zmiany koloru u wszystkich gatunków. Umiejętność zmiany koloru to przede wszystkim ich sposób na komunikowanie się między sobą. Gady zmieniają kolor, aby pokazać, że szukają partnera lub partnerki. Albo podkreślić, że nie szukają – samice kolorystycznie dają znać, że są już zapłodnione i panowie nie mają u nich czego szukać (przynajmniej przez jakiś czas). Samce przybierają intensywne zestawy barw, żeby odstraszyć potencjalnego konkurenta. W tych wszystkich sytuacjach zwierzęta potrafią się wybarwić bardzo różnorodnie, tworząc na ciele nawet całe wzory składające się z kilku różnych kolorów, a także kropek, kresek czy nakładających się na siebie plam.
Po kolorze kameleona możemy też ocenić jego ogólne samopoczucie i zdrowie. Im bardziej kameleon jest chory, odczuwa ból lub jest zestresowany, tym ciemniejszy kolor będzie miała jego skóra – ciemnoszary czy nawet niemal całkiem czarny, jak z czarno-białego zdjęcia.
Ale nie jest to całkiem jednoznaczne, ponieważ zmiana barw służy też kameleonom do termoregulacji. Kiedy jest chłodno, zwierzę wybarwi się na bardzo ciemno, żeby jak najbardziej wykorzystać dostępne światło. Kiedy jest zbyt gorąco, kameleon stanie się jasny, żeby odbijać promienie słoneczne i mniej się nagrzewać. Działa to zupełnie tak, jak u nas, kiedy zakładamy czarne lub białe koszulki.
Na poniższym filmiku możecie zobaczyć, jak taka zmiana kolorów może przebiegać.
Mieliście kiedyś przyjemność obserwować zmianę koloru u kameleona na żywo? Na jaki kolor się wybarwił?
Autorzy fotografii:
Pancholp, Ettore Balocchi / Flickr
Źródła:
“Predator-specific camouflage in chameleons„ (Biology Letters, 2008 Aug 23; 4(4): 326–329. , 20 maja 2008), aut. Devi Stuart-Fox, Adnan Moussalli, and Martin J Whiting
“Chameleons communicate with complex colour changes during contests: different body regions convey different information„ (Biology Letters, 23 December 2013, Vol. 9 Issue 6, 23 grudnia 2013), aut. Russell A. Ligon and Kevin J. McGraw
“What Are the Healthy Colors for Chameleons?„ (Lolly Brown, 24 lipca 2020), aut. Lolly Brown
