Jakie budki lęgowe wybrałam i gdzie je powiesiłam? Jakie budki dla ptaków wybrać?

Przychodzę do Was z praktycznym poradnikiem dotyczącym budek/skrzynek lęgowych dla ptaków. Na przykładzie tych, które sama wieszałam, opowiem Wam, jakie budki lęgowe wieszać oraz jakie do tego wieszania wybrać miejsce, żeby ptaki z nich faktycznie skorzystały.

To najmniejszy z wybranych przeze mnie rozmiarów. A i tak ta budka jest ogromna!

Budka lęgowa – na co zwrócić uwagę?

To nie jest tak, że zbijemy ze sobą kilka desek, wytniemy dziurę, powiesimy i ptaki zaczną ze sobą walczyć o nowy, luksusowy apartament. W zależności od tego, dla jakich gatunków planujemy przygotować budkę, powinna ona spełniać określone warunki. W większości rozchodzą się one o wymiary oraz średnicę otworu wlotowego. Ogólnie przyjęte standardy wymiarów budek zostały opracowane przez profesora Jana Sokołowskiego, uznanego polskiego zoologa i propagatora wiedzy o ptakach. O tym, jak zbudować idealną budkę, powstało sporo publikacji i bardzo łatwo można znaleźć szczegółowe wytyczne nawet w internecie, więc pozwolę sobie ominąć powielanie tego tematu. Za to odeślę Was do niezbyt długiego, ale wyczerpującego artykułu (klik!), w którym zostały opisane wszystkie podstawowe typy budek lęgowych w oparciu o opracowanie profesora J. Sokołowskiego wraz z prostymi projektami, jeśli chcielibyście wykonać je samodzielnie. Jeżeli chcecie pójść na łatwiznę i budki po prostu kupić (ja tak zrobiłam!), to zwróćcie uwagę, czy spełniają one powyższe wytyczne. Będziecie mieli wtedy gwarancję, że budki są zbudowane porządnie i z myślą o jakichkolwiek gatunkach ptaków.

Dwie ważne zasady, którymi kierujmy się przy wyborze budki:

1. Budka powinna być otwierana (najlepiej od przodu), żebyśmy mogli usunąć „zużyte” gniazdo następnej zimy. Dziuplaki albo nie skorzystają z takiej używanej skrzynki, albo nadbudują gniazdo, dokładając nowych elementów, przez co znajdzie się ono bliżej otworu wlotowego i bliżej zasięgu łap złodziei jaj i piskląt (wiewiórki, kuny, koty).
2. Budka nie może mieć kołka ani półki pod wejściem do niej – ptakom taki pomocnik nie jest potrzebny, za to stanowi dodatkowy punkt podparcia dla drapieżników.

Możecie wybrać budki już zaimpregnowane lub zaimpregnować je sami – dzięki temu drewno będzie bardziej odporne na warunki atmosferyczne i dłużej posłuży ptakom. Ja z tego zrezygnowałam, ponieważ nie stanowi dla mnie problemu podmiana budki na nową po kilku latach, a to jednak środki chemiczne.

Ja swoje budki montowałam na dużym ogrodzie mojego domu rodzinnego. Z gatunków, które są dziuplakami (czyli gniazda zakładają w dziuplach i mogą zająć budki lęgowe) najwięcej odwiedza go bogatek, mazurków i wróbli, widuję również szpaki, czasem pojawiają się także muchołówki żałobne i modraszki. Te ptaki zajmują różne budki lęgowe, więc zdecydowałam się na trzy rodzaje budek – po dwie sztuki z każdego. Opiszę je pod kątem właśnie tych gatunków.

Od lewej: budka typu A1, typu A, typu B, każda otwierana od przodu.

Budka lęgowa typu A

To jeden z najpopularniejszych typów skrzynek lęgowych i zarazem najmniejsza. Średnica otworu wlotowego wynosi 33 mm, dno ma wymiary 11×11 cm, a odległość otworu wlotowego do dna powinna wynosić 21 cm (mierząc po wewnętrznej stronie). Chętnie budują w nich gniazda niemal wszystkie sikory (chociaż modraszki rzadko), mazurki, wróble czy muchołówki żałobne . W zależności od tego, jakim ptakom dedykujemy budkę, wieszamy ją na różnych wysokościach. Odpowiednio: sikory – 1-4,5 metra nad ziemią, mazurki i muchołówki żałobne – 2-3 metry, wróble – 2-4 metry. Budki tego typu zawiesiłam w odległości 30 metrów od siebie, chociaż, jeśli dedykujemy je na przykład wróblom, może ich zawisnąć nawet kilka na jednym drzewie.

Budka lęgowa typu A1

Różni się od poprzedniej skrzynki tylko średnicą otworu. A1 jest przeznaczona dla najmniejszych gatunków dziuplaków i otwór wlotowy ma tu średnicę 28 mm. To w niej najchętniej gnieżdżą się modraszki, jako mniejsze sikory. Pozostałe gatunki sikor, mazurki, wróble i muchołówki żałobne zajmują ją również, ale rzadziej. Żeby zamieszkała w niej modraszka, budka powinna być zawieszona na wysokości 1,2-4 metry nad ziemią. Modraszki są niespecjalnie stadne, dlatego dwie budki powiesiłam po przeciwnych stronach ogrodu. Odległość między nimi to ok. 60 metrów.

Budka lęgowa typu B

Tak zwana „szpakówka”, czyli budka lęgowa dedykowana szpakom. Jest wyraźnie większa od typu A: wymiary dna to 14×14 cm, średnica otworu wlotowego to 47 mm, a odległość od wlotu do dna wynosi 26 cm. Mogą ją zająć mniejsze ptaki, a żeby zamieszkał w niej szpak, wieszamy ją na wysokości 3-7 metrów nad ziemią. Szpaki są towarzyskie i możemy powiesić takich budek kilka w niedużej odległości. Ja wybrałam dwa sąsiednie drzewa, wiszą ok. 5 metrów od siebie.

Chociaż budka lęgowa typu A1 i A wyglądają niemal identycznie, wyraźnie widać różnicę w wielkości otworu wlotowego.

Ze względu na to, że zależało mi, aby w budkach typu A i A1 zamieszkały konkretne gatunki, które wymieniłam powyżej, zadbałam o metalową osłonkę wokół otworu wlotowego. Ona sprawia, że większym ptakom trudniej będzie powiększyć sobie otwór i wypędzić poprzednich lokatorów. W budkach typu B nie zdecydowałam się na to, ponieważ w okolicy mojego domu rodzinnego nie ma dzięciołów ani wiewiórek, które ewentualnie mogłyby chcieć zająć taką miejscówkę.

Gdzie zamontować budkę lęgową?

Odpowiedź może wydawać się oczywista: na drzewie. Warto jednak pamiętać o kilku zasadach:

1. Brak gałęzi w bezpośrednim sąsiedztwie budki – żeby drapieżniki miały do niej utrudniony dostęp.
2. Konar najlepiej jak jest pochylony lekko do przodu, lub chociaż pionowy – jeśli konar, a więc i budka, będą pochylone do tyłu, przez otwór wlotowy deszcz może zalewać gniazdo.
3. Miejsce zacienione (wystarczy cień rzucany przez liście drzewa, na którym budka wisi) i osłonięte od wiatru.
4. Oddalenie od poidła dla ptaków czy innego miejsca, w którym gromadnie przebywają (zbiornik z deszczówką, hałdka piachu itp.), ponieważ ptaki nie będą chciały zamieszkać w takim miejscu.
5. Oddalenie od miejsca, w którym często przebywamy (np. taras, placyk zabaw dla dzieci), ponieważ niepokojone ptaki mogą porzucić pisklęta i wyprowadzić się w inne miejsce.
6. Najlepiej wieszać budkę na cztery gwoździe: dwa na górze i dwa na dole. Po jednym z każdej strony dobijamy do końca, a pozostałe dwa zostawiamy wystające na kilka centymetrów. Drzewo, rosnąc, wciągnie pierwsze gwoździe, ale dzięki tym drugim budka wciąż będzie na swoim miejscu.

Jeden gwóźdź dobity do końca, dwa z zapasem (bo jeden krzywo wszedł).

Wbrew pozorom, budki możemy montować również na ścianie domu czy budynku gospodarczego, jeśli wybrane miejsce będzie spełniało powyższe zasady. Skrzynki lęgowe dla bogatek bez problemu możemy zawiesić nawet na płocie.

Nie przejmujcie się, jeśli w tym roku Wasze budki nie zostaną zajęte. Być może w okolicy trafiła się akurat lepsza okazja na gniazdko, albo po prostu zawiesiliście budki zbyt późno (piszę o tym akapit niżej). Dopiero jeśli skrzynka lęgowa jest pusta trzy i więcej lat z rzędu, warto się zastanowić, czy jest odpowiednia dla mieszkających w naszym sąsiedztwie ptaków i czy zawiesiliśmy ją w dobrym miejscu i podmienić ją na inną lub przewiesić na inne drzewo.

Kiedy montować skrzynkę lęgową?

Najlepiej od późnej jesieni do końca zimy. Wiele ptaków, zwłaszcza, jeśli zima była łagodna, przystępuje do lęgu już w marcu, a nawet w lutym mogą zacząć powoli rozglądać się za odpowiednią miejscówką. Jeśli zawiesimy budki później, bardzo prawdopodobne, że pierwszych lokatorów będą miały dopiero w następnym sezonie.

Upgrade budki dla ptaków

Ja swoje budki lęgowe nieznacznie poprawiłam przed powieszeniem. W gotowcach, które widziałam, nie ma czegoś takiego, a wymaga niewielkiego wysiłku, więc uznałam, że lepiej zrobić, niż nie. Chodzi o wywiercenie niewielkich (maksymalnie 1 cm średnicy) otworów w dnie budki. Ptakom takie otwory w żaden sposób nie przeszkadzają, a chronią budkę przed ewentualnym zalaniem i utopieniem piskląt (woda wypłynie przez dziurki) poprawiają wentylację oraz, o czym mało kto mówi, zmniejszają ilość pasożytów żerujących na ptakach. Pasożyty (głównie pchły, roztocza i larwy muchówek) mieszkają na dnie budki i przez gniazdo przedostają się na pisklęta w porze obiadowej. Wywiercone w tym dnie otwory sprawiają, że pasożyty wypadają, a im mniej pasożytów, tym silniejsze i zdrowsze będą pisklęta.

Teoretycznie jest to zbyteczne w budkach, które będziemy regularnie czyścić ze „zużytych” gniazd co zimę, bo pasożyty nie będą miały gdzie przezimować, ale w praktyce uważam, że nawet w takich rokrocznie serwisowanych budkach dziurki nie zaszkodzą, a mogą pomóc. Ja dowiedziałam się o tych otworach z książki „Ptaki Polski” (tom drugi) autorstwa doktora Andrzeja Kruszewicza, który prowadził badania nad pasożytami występującymi w gniazdach bogatek.

Otwory nawiercone w dnie budki lęgowej. Zwróćcie przy okazji uwagę, jak grube są ścianki budki.

A tak wygląda wisząca już budka typu A1. Znajduje się ok. 2,5 metra nad ziemią.

Na koniec zdradzę Wam pewną tajemnicę. Wiecie, mimo że w całym artykule pisałam, że to JA MONTOWAŁAM budki i wierciłam w nich otwory, to wcale tego nie zrobiłam. Ja tylko wybierałam miejsca i pokazywałam palcem, co, gdzie i jak należy zrobić. Samego wiercenia i wieszania podjął się natomiast mój dzielny Już Mąż, za co jestem mu niezwykle wdzięczna, bo nawet nie musiałam go o to prosić! Sam tak zdecydował! Cieszyło mnie to bardzo, bo ja, chociaż wejdę na wieżę widokową (robiąc milion przerw po drodze) i stanę na krawędzi każdego urwiska, to potwornie boję się wchodzić na drabinę czy nawet krzesło – zawsze mam wrażenie, że spadnę. Zatem – brawa dla Już Męża!

Oto Już Mąż: na drabinie, z młotkiem w dłoni, sprawdza, czy szpakówka jest dobrze przymocowana.

No dobra, a jak u Was? Planujecie wieszać skrzynki lęgowe na ogródku lub działce? A może już jakieś powiesiliście w poprzednich latach? Jakie gatunki ptaków w nich zamieszkały? Pochwalicie się w komentarzach!