„Ta woda jest tak czysta, że na pewno są tu raki!”

Tego typu stwierdzenia słyszałam wielokrotnie, kiedy ktoś przy mnie zachwalał czystość jakiegoś jeziora czy stawu. Nie dziwi mnie to zupełnie, ponieważ mówi się, że obecność raków jest wyznacznikiem bardzo czystej wody. Jednak czy to jest prawda?

Jedynie rak szlachetny świadczy o czystej wodzie

Odpowiedź nie jest jednoznaczna i dużo zależy od tego, jak bardzo aktualne informacje na ten temat ma osoba, z którą o tym rozmawiacie.

O czym świadczy obecność bioindykatora?

Rak jest uważany za zwierzę będące tak zwanym bioindykatorem. Bioindykator to gatunek (zazwyczaj, rzadziej jest to na przykład rodzina) zwierzęcia, rośliny czy innej istoty żywej, która toleruje tylko ściśle określone warunki. Dzięki obecności bioindykatorów można określać stopień zanieczyszczenia wody, powietrza lub na przykład obecność konkretnych substancji w glebie. I faktycznie, rak może wyznaczać poziom czystości wody, ponieważ wybiera zbiorniki wodne i rzeki bardzo czyste i wyjątkowo dobrze natlenione oraz nie lubi tych z bagnistym lub mulistym dnem.

Rak błotny to drugi naturalny gatunek raków w Polsce

ALE takie upodobania ma tylko jeden gatunek raka – rak szlachetny. Wyłącznie on jest traktowany jako biologiczny wskaźnik czystości wód i powszechnie występował na terenie naszego kraju i całej Europy jeszcze sto lat temu. Później świat raków szlachetnych i ich kuzynów, raków błotnych, wywrócił się do góry nogami.

Dżuma wśród raków

W połowie XIX wieku do Europy przywleczono na statkach płynących z Ameryki Północnej śmiertelną dla tych skorupiaków chorobę – raczą dżumę. Dżuma racza wywoływana jest przez grzybopodobne organizmy – protisty z typu lęgniowców. Zaczepiają się one o pancerz raka i w trakcie rozwoju strzępki (czyli nitkowate elementy czegoś na kształt grzybni) wnikają przez pancerzyk do wnętrza ciała. Choroba wywołuje u raków paraliż, utratę kończyn i „zmusza” raki do wychodzenia na brzeg. W dodatku nie jest współcześnie znany żaden sposób jej leczenia.

Rak sygnałowy zagraża populacji raków szlachetnych i błotnych

Z Włoch racza dżuma dość szybko zaczęła się rozprzestrzeniać po reszcie kontynentu, dziesiątkując raki. Początkowo myślano, że tylko raki szlachetne są na nią wrażliwe, ale prędko okazało się, że raki błotne również od niej umierały. Stanowiło to ogromne zagrożenie dla zachowania równowagi w przyrodzie, ponieważ raki, poza wodną roślinnością, owadami i ich larwami czy ślimakami, chętnie żywią się również padliną i oczyszczają dno z zalegających tam organicznych resztek i śniętych ryb.

Inwazja z Ameryki

Żeby odbudować populację raków w Europie, postanowiono sprowadzić tutaj (introdukować) amerykańskie gatunki raków: raka pręgowanego i raka sygnałowego, ponieważ są odporne na raczą dżumę. Mają one twardszy pancerz od naszych rodzimych gatunków, przez co protisty nie mają możliwości wniknąć do wnętrza organizmu zwierzęcia. Niestety, mimo że zarówno rak pręgowany jak i sygnałowy są odporne na chorobę, są również jej nosicielami, co jeszcze bardziej przyczyniło się do zarażeń wśród raków szlachetnych i raków błotnych oraz stopniowego wypierania tych gatunków z ich naturalnych siedlisk. Co więcej, amerykańskie gatunki są znacznie mniej wybredne od europejskich i nie przeszkadza im muliste dno czy zanieczyszczona woda – świetnie odnajdują się w takich warunkach, co zdecydowanie ułatwiło im rozprzestrzenienie się po całej Europie.

Rak pręgowany dobrze radzi sobie także w brudnej wodzie

Aktualnie rak szlachetny i błotny znajdują się pod częściową ochroną i zostały wpisane do „Polskiej czerwonej księgi zwierząt”, czyli spisu zagrożonych w Polsce gatunków. Rak sygnałowy i rak pręgowany z kolei zostały uznane za gatunki inwazyjne, stanowiące zagrożenie dla europejskich gatunków skorupiaków. Z tego powodu zabronione jest wpuszczanie ich do zbiorników wodnych na przykład z hodowli. Jeśli zostaną przypadkiem wyłowione, również nie należy ich z powrotem wypuszczać na wolność.

Autorzy fotografii:
H. Zell  / Wikimedia Commons
By Galia ^ / Wikimedia Commons
ByBjoertvedt / Wikimedia Commons
Astacoides / Wikimedia Commons

Źródła: